Đảo Hoàng Sa
IM LẶNG NHƯNG KHÔNG ĐỒNG T̀NH
 |
|
Bia chủ quyền VN ở Hoàng Sa được dựng vào những năm 1930 (ảnh chụp tại pḥng lữu trữ tư liệu Hoàng Sa, Đà Nẵng) - Ảnh: V.Hùng chụp lại. Nguồn: TTO |
Tháng Giêng 1974, khi hải quân của Cộng ḥa Nhân dân Trung Hoa đánh chiếm Hoàng Sa và buộc quân đội Nam Việt Nam rút khỏi đó, ban lănh đạo Bắc Việt không hề có phát ngôn công khai, dù là ủng hộ hay phản đối.
Báo chí Bắc Việt không hề đề cập vụ đụng độ giữa Sài G̣n và Bắc Kinh. Phản ứng chính thức duy nhất trước cuộc xâm lăng của Trung Quốc là một tuyên bố ngắn gọn, thận trọng của Chính phủ Cách mạng Lâm thời miền Nam, kêu gọi có giải pháp thương lượng và ḥa b́nh về mọi tranh căi lănh thổ.
Kho lưu trữ Hungary
Kể từ đó, sự im lặng của Hà Nội đă thường bị xem là thể hiện sự đồng t́nh của ban lănh đạo trước hành động của Trung Quốc. Theo đó, thái độ thụ động của Bắc Việt hẳn là do sự thừa nhận ngầm về chủ quyền lịch sử của Bắc Kinh. Quan điểm này được hỗ trợ nhờ thông báo năm 1956 của Ung Văn Khiêm gửi tham tán Trung Quốc về chủ quyền lịch sử của Trung Quốc đối với Hoàng Sa và Trường Sa - gợi ư rằng "im lặng có nghĩa là đồng thuận". Quan điểm này nói nếu Bắc Việt không tán thành cuộc xâm lăng, th́ phải nói ra chứ.
Nhưng tài liệu tôi t́m thấy từ Kho Lưu trữ Quốc gia Hungary lại kể một câu chuyện khác. Chúng gợi ư rằng sự im lặng của miền Bắc chủ yếu là do cân nhắc chiến thuật ngắn hạn của Hà Nội, chứ không phải v́ sự đồng ư về pháp lư giữa Trung Quốc và Việt Nam.
Sau vụ xâm lấn, Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch nói với đại sứ Hungary ở Hà Nội rằng "có nhiều văn bản và dữ liệu về quần đảo của Việt Nam". Các cán bộ khác của miền Bắc nói với các nhà ngoại giao Hungary rằng theo họ, xung đột giữa Trung Quốc và chính thể Sài G̣n chỉ là tạm thời; họ nói sau đó, "vấn đề này sẽ là vấn đề cho cả quốc gia Việt Nam." Khác với Bắc Kinh, Hà Nội không hề xem vụ việc đă khép lại. Một vụ trưởng của Bộ Ngoại giao Bắc Việt nói với Hungary rằng chính phủ miền Bắc dự tính sẽ họp với Trung Quốc để làm rơ vấn đề.
Tháng Chín 1975, Tổng Bí thư Lê Duẩn nêu vấn đề Hoàng Sa trong chuyến thăm Trung Quốc. Phản ứng không khoan nhượng của Bắc Kinh rơ ràng làm lănh đạo Việt Nam bực ḿnh. Sang tháng 11, một cán bộ Việt Nam nói với nhà ngoại giao Hungary rằng Hoàng Sa "là phần không thể tách rời của Việt Nam và chúng tôi sẽ không bao giờ từ bỏ chủ quyền với các đảo nhiều dầu hỏa này có tầm quan trọng chiến lược."
Dấu hiệu phản đối của Việt Nam, gián tiếp nhưng rơ rệt, đă xuất hiện từ những tháng đầu của 1974. Sau khi Trung Quốc chiếm đảo, Bắc Việt bắt đầu gây khó khăn cho Hoa kiều khi muốn thăm thân nhân ở đại lục, và cũng không cho nhiều công dân đại lục sang miền Bắc thăm người thân. Nếu Hà Nội đồng ư cho Trung Quốc chiếm Hoàng Sa, hẳn những cử chỉ này đă không xảy ra.
Tham vọng lănh thổ của Hà Nội không phải xuất phát từ việc làm đồng minh của Liên Xô mà đó là mục tiêu của Việt Nam mà thôi. Thực ra, các bản đồ Liên Xô sau năm 1950 đều đánh dấu Hoàng Sa là của Trung Quốc, và v́ thế thật khó cho Kremlin công khai phản đối Trung Quốc.
Tính toán
Nhưng nếu Bắc Việt phản đối Trung Quốc chiếm Hoàng Sa, tại sao họ im lặng trong trận đánh và cũng đă yêu cầu Moscow im lặng? Để trả lời, ta phải phân tích kỹ quan hệ Trung-Việt và Xô-Việt trong giai đoạn 1972-74.
Năm 1972 và nửa đầu năm 1973, lănh đạo Hà Nội rơ ràng bất măn trước quan hệ cải thiện của Mỹ và Trung Quốc. Theo họ, Trung Quốc đă hy sinh quyền lợi Việt Nam. Nhưng cuối 1973 đầu 1974, quan hệ Trung - Mỹ bắt đầu xấu đi, v́ Mao Trạch Đông kết luận rằng chính sách của Washington về Đài Loan và Liên Xô không đáp ứng mong đợi của ông. T́nh h́nh mới buộc Bắc Kinh và Hà Nội linh động hơn với nhau.
Vào cuối năm 1973 và đầu 1974, giới ngoại giao Liên Xô ở Hà Nội ghi nhận phía Trung Quốc bắt đầu mềm mỏng hơn trong giao dịch với Bắc Việt - có lẽ v́ nếu xảy ra đồng thời xung đột với cả Mỹ và Bắc Việt, quyền lợi của Trung Quốc sẽ bị nguy hại.
Lănh đạo Bắc Việt dĩ nhiên chẳng thích ǵ phe Mao tuyển đang một lần nữa thắng thế trên chính trường Trung Quốc. Nhưng họ không thích Chu Ân Lai, kiến trúc sư trong ḥa giải Mỹ - Trung và nay cũng là đối tượng tấn công của phe Mao tuyển. Có thể họ hy vọng sự ḥa giải Mỹ - Trung sẽ phần nào bị đảo ngược và v́ thế muốn tránh gây hấn với Bắc Kinh - đặc biệt v́ Hiệp định Paris 1973 đă không chấm dứt giao tranh giữa chính quyền Thiệu và quân cách mạng.
Tháng Chín 1973, Lê Duẩn và Phạm Văn Đồng nói với Fidel Castro rằng nếu miền Nam tiếp tục tấn công "vùng giải phóng", quân cộng sản sẽ đánh lại cho đến khi chính phủ Thiệu sụp đổ. Trong hoàn cảnh đó, rơ ràng Bắc Việt cần có ḥa hoăn tạm thời với Trung Quốc.
Thái độ thận trọng của Bắc Việt với Trung Quốc cũng c̣n là v́ Hà Nội không tin Liên Xô. Nếu họ đă không thích sự gần gũi Mỹ - Trung th́ họ cũng chẳng ưa ǵ việc Mỹ - Xô ḥa hoăn. Cuộc hội đàm của Nixon ở Moscow và Brezhnev ở Vladivostok với Gerald Ford rơ ràng bị Hà Nội chau mày.
Về phần ḿnh, Liên Xô cảm thấy sự hung hăng của đồng minh Bắc Việt có thể dẫn tới rắc rối to trên trường quốc tế. Tháng 11.1974, chỉ vài tháng trước khi Hà Nội đánh thắng miền Nam, đại sứ Liên Xô Shcherbakov nói với các đồng nghiệp Đông Âu rằng Moscow quyết tâm ngăn chiến tranh bùng nổ ở Việt Nam, v́ nó đi ngược lại mục tiêu căn bản trong chính sách toàn cầu Liên Xô.
Lời nói của Shcherbakov để lộ ra là Liên Xô muốn giảm ảnh hưởng của Trung Quốc ở Bắc Việt hơn là hỗ trợ Hà Nội dùng vũ lực thống nhất đất nước. Cuối năm 1973, phái đoàn của Phạm Văn Đồng, khi đi thăm Đông Đức, đă công khai tuyên bố chính sách ḥa hoăn của Moscow chẳng đem lại kết quả tích cực ở châu Âu, và nói cả Liên Xô và Trung Quốc đều có cống hiến lớn cho phong trào cộng sản quốc tế. Tức là trong năm 1973-74, Hà Nội vẫn không chịu theo phe nào giữa Liên Xô và Trung Quốc.
Tóm lại, có lẽ chúng ta không thể dùng nguyên tắc "im lặng là đồng ư" để giải thích hành vi của Hà Nội trong trận hải chiến Trung Quốc - Nam Việt Nam. Sự thụ động tạm thời của Bắc Việt phản ánh tính toán chiến thuật chứ không mang tính chiến lược hay pháp lư.
Trong khi đang c̣n đánh nhau với miền Nam và nghi ngờ Kremlin, Hà Nội ắt hẳn cảm thấy họ không thể cùng đối đầu với Bắc Kinh. Nhưng ngay sau khi chính quyền Thiệu sụp đổ, Bắc Việt không ngần ngại kêu đ̣i Hoàng Sa.
Thời điểm Trung Quốc lấn chiếm cho thấy Bắc Kinh muốn hành động trước khi chính quyền Sài G̣n sụp đổ - tức là trước khi Hà Nội có thể giành lấy các ḥn đảo tranh chấp.
Về tác giả: Tiến sĩ Balazs Szalontai từng dạy ở Đại học Khoa học Công nghệ Mông Cổ và hiện là một nhà nghiên cứu độc lập ở Hungary. Ông là tác giả cuốn sách Kim Nhật Thành trong thời kỳ Khruschev (Đại học Stanford và Trung tâm Woodrow Wilson xuất bản, 2006).
BBC, ngày 25/3/09
NDVN, ngày 26/3/09
Click đọc thêm:
* Quần Đảo Của Ai? - VNCH Dâng Đảo Hoàng Sa Cho Tàu (Tặng Bà Bảy Vân Vợ TBT Lê Duẩn)
* Ô. Trần Phong Vũ Phỏng Vấn Ô. Nguyễn Văn Ngân...Chính Quyền VNCH Bù Nh́n Của Mỹ
