“Việt Nam không cần bất cứ ngoại lực nào chi phối”
Báo cáo của Thượng nghị sĩ McGovern gửi Quốc hội Mỹ tháng 2/1976
Hơn nửa năm sau ngày giải phóng miền Nam, rất ít người biết về chuyến viếng thăm Việt Nam vào tháng 12/1975 của đoàn nghị sĩ Mỹ do ông Gillespie “Sonny” Montgomery dẫn đầu và đáng kể nhất là chuyến đi tiếp theo sau đó của Thượng nghị sĩ George McGovern thuộc đảng Dân chủ vào ngày 15/1/1976. Kết quả của chuyến đi kéo dài 5 ngày này của ông George McGovern là một bản điều trần dài 20 trang gửi Quốc hội Mỹ những ǵ mà ông đă chứng kiến ở Hà Nội và Sài G̣n.
Ngay từ trang 2 của bản báo cáo, điều đầu tiên ông khuyên Quốc hội Mỹ ngay lập tức từ bỏ các biện pháp hạn chế về thương mại và đóng băng tài khoản của Việt Nam ở nước ngoài. Mỹ phải công nhận chính phủ mới của Việt Nam sẽ được thành lập sau khi các cuộc bầu cử toàn quốc dự kiến diễn ra trong nửa đầu năm 1976.
George McGovern khẳng định: "Việt Nam không cần sự chi phối của bất kỳ ngoại lực nào và không có lư ǵ chúng ta lại buộc họ phải như vậy. Các chính sách cô lập có thể sẽ phản tác dụng".
Người tiên phong thúc đẩy cho mối quan hệ Mỹ - Việt Nam sau chiến tranh
Trong bản báo cáo đề ngày 29/2 gửi Quốc hội Mỹ, Thượng nghị sĩ McGovern tŕnh bày rằng, chuyến đi Việt Nam của ông vào tháng 1 là để phục vụ chương tŕnh nhân đạo của Chính phủ Mỹ liên quan đến các gia đ́nh bị thất lạc người thân vào giai đoạn cuối của cuộc chiến.Kế đến, phía Mỹ cũng cố gắng t́m hiểu định hướng về tương lai chính trị cũng như vị thế quốc tế của Việt Nam thời hậu chiến.
Các vấn đề này là chủ đề thảo luận chính của các viên chức Mỹ với các quan chức Việt Nam lúc bấy giờ là Thủ tướng nước Việt Nam Dân chủ Cộng ḥa Phạm Văn Đồng, nhà ngoại giao Xuân Thủy, Chủ tịch Chính phủ Cách mạng lâm thời Huỳnh Tấn Phát và bà Nguyễn Thị B́nh. Cuộc viếng thăm này với ông McGovern tuy ngắn ngủi nhưng được tận mắt thấy và giải đáp gần hết mọi thắc mắc của ḿnh.
Bên cạnh đó, Mỹ sẽ phải ủng hộ Việt Nam có một ghế trong Liên Hiệp Quốc (LHQ).
Khi đề cập đến Điều 21 -Hiệp định Paris, trong đó Mỹ đă cam kết "… góp phần vào việc hàn gắn vết thương của chiến tranh và việc tái thiết sau chiến tranh của nước Việt Nam Dân chủ Cộng ḥa và vùng bán đảo Đông Dương". Nước Mỹ cần phải thực hiện điều này như một nghĩa vụ nhân đạo. Ông ví trường hợp Việt Nam cũng phải xứng đáng được Mỹ nỗ lực tham gia tái thiết như trường hợp của Đức và Nhật Bản sau Thế chiến II.
Thượng nghị sĩ McGovern đă thất vọng hoàn toàn khi Ngoại trưởng Henry Kissinger có những hành động gây khó dễ cho những người đ̣i quyền thực thi nghĩa vụ pháp lư trong vấn đề tù binh chiến tranh/nhân viên mất tích trong chiến tranh Việt Nam (MIA).
Trích dẫn từ tờ New York Times đưa tin vào ngày 14/11/1975, Ngoại trưởng Kissinger cho rằng "Hiệp định Paris xem như đă "chết" và v́ ư kiến này mà Mỹ đă từ chối tuân theo Điều 21 - Hiệp định Paris.
Trái ngược với ấn tượng của ông với Việt Nam Dân chủ Cộng ḥa và Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng ḥa miền Nam Việt Nam về thái độ sẵn sàng hợp tác th́ ông chỉ trích gay gắt Tổng thống Sài G̣n Nguyễn Văn Thiệu (lúc này đang sống lưu vong) về thái độ vi phạm có hệ thống nhằm cản trở thực thi Hiệp định Paris.
"Ông Thiệu đă bác bỏ thỏa thuận này ngay từ đầu. Ông ấy ngăn chặn, phớt lờ các văn bản và tuyên truyền hết sức xuyên tạc về những ǵ đă kư. Ông ấy cũng ngăn cản việc thành lập Hội đồng Quốc gia ḥa giải dân tộc" - Thượng nghị sĩ McGovern nói trong bản báo cáo.
Bên cạnh việc chối bỏ cam kết, Chính phủ Mỹ thời gian này vẫn giữ lập trường thù địch với bên thắng cuộc là Việt Nam, đồng thời đă thực hiện quyền phủ quyết của ḿnh chống lại Việt Nam trở thành thành viên LHQ.
Mỹ cũng từ chối công nhận Chính phủ Việt Nam, do đó hai bên không thể thiết lập các kênh ngoại giao để bàn thảo về các vấn đề nhân đạo. Kể cả khi chiến tranh đă chấm dứt về mặt quân sự, Chính phủ Mỹ vẫn tiếp tục tiến hành một cuộc chiến kinh tế chống lại Việt Nam thông qua các hạn chế thương mại, đặt quốc gia này vào t́nh trạng tương tự như Bắc Triều Tiên và Cuba.
Cuối cùng là tài sản của người Việt tại Mỹ cũng bị đóng băng. Một khối tài sản trị giá khoảng 70 triệu USD, chủ yếu là tiền gửi tại các nhà băng, đă bị Bộ Tài chính phong tỏa sau khi tham vấn Bộ Ngoại giao Mỹ.
Thượng nghị sĩ McGovern cho rằng, mối quan hệ với Việt Nam cũng liên quan đến lợi ích quốc tế rộng lớn hơn của Mỹ.
"Sau những bài học từ Cộng ḥa Nhân dân Trung Hoa và Cuba, lẽ ra chúng ta đă phải học được một điều rằng việc đưa ra các chính sách kinh tế và chiến tranh chính trị chống lại các nước khác chỉ v́ chúng ta không đồng t́nh với tư tưởng của họ hay v́ những mâu thuẫn lợi ích mới phát sinh không hợp ư ḿnh, là một cách tự chống lại chính ḿnh. Đặc biệt là trong trường hợp của những nước nhỏ, rơ ràng chúng ta không cần phải áp đặt bất kỳ nước nào vào thế cạnh tranh. Việt Nam không cần sự chi phối của bất kỳ ngoại lực nào và không có lư ǵ chúng ta lại buộc họ phải như vậy. Các chính sách cô lập có thể sẽ phản tác dụng".
Cuộc nói chuyện thẳng thắn, cởi mở
Trong đoạn cuối của bản báo cáo, ông George McGovern miêu tả khá chi tiết buổi nói chuyện với Thủ tướng Phạm Văn Đồng và ông Nguyễn Xuân Oánh về việc hợp tác, đầu tư giữa 2 quốc gia trong tương lai.
Về vấn đề ngoại giao nói chung, Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói đơn giản: "Chúng tôi đă sẵn sàng". Nhưng phía Mỹ luôn nghĩ rằng, Việt Nam sẽ nhấn mạnh vào việc thực hiện Điều 21 - Hiệp định Paris như là một điều kiện tiên quyết để b́nh thường hóa. George McGovern không nghĩ rằng "vấn đề này sẽ gây khó khăn cho các mối quan hệ ngoại giao b́nh thường khác".
"Chúng tôi cũng thảo luận về thương mại. Khi tôi hỏi họ muốn nhập khẩu mặt hàng nhu yếu phẩm nào, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cho biết có vô số thứ mà Việt Nam đang cần. Tôi hỏi, liệu họ có chào đón sự hợp tác của các công ty dầu của Mỹ để phát triển các nguồn tài nguyên dầu mỏ, và ông trả lời: "Tất nhiên rồi. Tại sao không?". Ông nói đây là một trong những điều cần được thảo luận ở cấp độ chính thức.
Thượng nghị sĩ McGovern đă hết sức ngạc nhiên khi người Việt Nam từ các công chức đến người dân thường không hề thể hiện sự thù oán ǵ với người Mỹ. "Tôi có thể cảm nhận được sự thân thiện và quan tâm chân thành của người dân khi đi bộ trên những con phố ở Hà Nội. Trẻ em và những người có học tiếng Anh đều chào lớn "hello" khi thấy tôi trên đường".
Trong phần cuối bản báo cáo, Thượng nghị sĩ McGovern nhận định rằng, Việt Nam sẽ không bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi bất cứ mối quan hệ ngoại giao, thương mại hay viện trợ nào kể cả từ bên trong hay bên ngoài.
Sau khi phải đấu tranh và chịu đựng quá lâu để giành được ḥa b́nh và độc lập, Việt Nam kiên quyết không để mất thêm bất cứ thứ ǵ. Hơn bao giờ hết, Việt Nam đang sẵn sàng ngừng cuộc chiến với bên ngoài để hướng đến tương lai trên cơ sở lợi ích chung và tôn trọng lẫn nhau.
Quang Dũng - Hiếu Thảo (tổng hợp), ANTG, ngày 5/5/2015
